كميسيون ماده 5
براساس ماده۹۷ قانون اصلاح پاره‌ای از مواد و الحاق مواد جدید به قانون شهرداری مصوب ۱۳۳۴ش که در تاریخ ۲۷/۱۱/۱۳۴۵ش به تصویب رسید، شورای‌عالی شهرسازی باهدف رعایت اصول شهرسازی، بررسی و تصویب نقشه‌های مربوط به امر شهرسازی تشکیل گردید. تصویب این قانون و تشکیل این شورا، زمینه‌ای شد تا چند سال بعد، با تصویب قانون دیگری، شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران شکل گیرد. پس از تشکیل وزارت آبادانی و مسکن و گسترش فعالیت در زمینة تهیه طرحهای جامع شهری، با تصویب قانون تأسیس شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران، این شورا به‌عنوان عالی‌ترین مرجع سیاستگذاری و تصویب ضوابط معماری و شهرسازی و طرحهای جامع شهرهای کشور تعیین گردید . وفق مادة ۵ این قانون، وظیفه بررسی و تصویب طرحهای تفصیلی شهری بر عهدة کمیسیونی نهاده شد که از آن پس به‌عنوان کمیسیون مادة ۵ شناخته شد که متن آن عبارت است از:
ماده ۵٫ بررسی و تصویب طرحهای تفصیلی شهری و تغییرات آنها در هر استان یا فرمانداری کل که به‌وسیله کمیسیونی به ریاست استاندار یا فرماندار کل و به عضویت رئیس انجمن شهرستان، شهردار، نمایندگان وزارت فرهنگ و هنر و آبادانی و مسکن و نماینده مهندس مشاور تهیه کننده طرح انجام‌می‌شود. آن قسمت از نقشه‌های تفصیلی که به تصویب انجمن شهر برسد، برای شهرداری لازم‌الاجرا خواهد بود. تغییرات نقشه‌های تفصیلی اگر در اساس طرح جامع شهری مؤثر باشد، باید به تأیید شورای‌عالی شهرسازی برسد.
تبصره. شهرداری پایتخت از شمول این ماده، همچنین طرحهای تفصیلی موضوع بند ۳ ماده ۴ و بند ۴ ماده مذکور مستثنی خواهد بود.
اگرچه شهر تهران از اجرای این قانون مستثنی شده بود، اما در ۱۳۶۵ش و با اصلاح تبصره ذیل مادة ۵، نحوه رسیدگی به طرحهای تفصیلی در شهر تهران مشخص گردید. براساس این قانون، کمیسیونی شامل معاونان وزرای مسکن و شهرسازی، کشور، نیرو و نیز شهردار تهران به همراه برخی سازمانهای دیگر، عهده‌دار بررسی و تصویب این طرحها شدند. متن این قانون که به نام قانون اصلاح تبصره مادة ۵ قانون تأسیس شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران به تصویب رسید، به این شرح است:
ماده واحده. تبصره ماده ۵ قانون تأسیس شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران به‌شرح زیر اصلاح می‌شود:
تبصره. بررسی و تصویب طرحهای تفصیلی شهری و تغییرات آنها در شهر تهران به عهده کمیسیونی مرکب از نمایندگان وزرای مسکن و شهرسازی، کشور، نیرو (در حد معاونت مربوط)، سرپرست سازمان حفاظت محیط‌زیست و شهردار تهران یا نماینده تام‌الاختیار او و رئیس شورای شهر تهران است.
محل دبیرخانه کمیسیون در شهرداری و دبیر آن شهردار تهران و یا نماینده تام‌الاختیار او خواهد بود. و جلسات آن با حضور اکثریت اعضا رسمیت یافته و تصمیمات کمیسیون حداقل با ۴ رأی موافق معتبر است. ضمناً تا تشکیل شوراهای شهر، نماینده وزیر کشور به‌عنوان قائم‌مقام رئیس شورای شهر‌تهران هم در کمیسیون شرکت خواهد کرد.
در ۱۳۷۸ش آئین‌نامه نحوه بررسی و تصویب طرحهای توسعه و عمران محلی، ناحیه‌ای، منطقه‌ای و ملی و مقررات شهرسازی و معماری کشور به تصویب هیئت وزیران رسید و براساس آن نحوه بررسی و تصویب طرحهای تفصیلی شهری مشخص گردید. وفق بند ۸ ماده ۳ این آئین‌نامه، نام این کمیسیون به کمیسیون طرح تفصیلی تغییر یافت. همچنین سازمان کشاورزی(وقت) استان به عضویت کمیسیون تعیین گردید. متن این مصوبه عبارت است از:
کمیسیون موضوع مادة ۵ قانون تأسیس شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران، که در این آئین‌نامه کمیسیون طرح تفصیلی نامیده می‌شود، در هر استان به ریاست استاندار و عضویت رئیس سازمان مسکن و شهرسازی، مدیرکل میراث فرهنگی و رئیس سازمان کشاورزی استان (که سمت‌نمایندگی وزارتخانه‌های متبوع خود را به عهده خواهند داشت)، رئیس شورای شهرستانی که طرح تفصیلی مربوط به شهر یا نقاط واقع در قلمرو آن‌شهرستان در دستور کار کمیسیون قرار دارد، شهردار شهری که طرح تفصیلی مربوط به آن در کمیسیون مطرح است، نماینده مهندس مشاور یا ارگان‌دیگری که عهده‌دار تهیه طرح تفصیلی مورد بحث در کمیسیون است، در هر استان، برای بررسی و تصویب طرحهای تفصیلی شهری و تغییرات‌بعدی آن تشکیل می‌شود.
تبصره ۱٫ از نماینده سازمان نظام مهندسی استان جهت شرکت در جلسات کمیسیونهای مادة ۵ تهران و استانها (بدون حق رأی) دعوت به عمل خواهد آمد.
تبصره ۲٫ محل دبیرخانه این کمیسیون در سازمان مسکن و شهرسازی استان و امور دبیرخانه آن زیر نظر معاون یا مدیر شهرسازی سازمان مسکن و‌شهرسازی استان که دبیر کمیسیون را به عهده دارد، انجام می‌شود.
تبصره ۳٫ ترکیب کمیسیون طرح تفصیلی شهر تهران به‌موجب اصلاحیه مورخ ۲۵/۹/۱۳۶۵ش مجلس شورای اسلامی، از نمایندگان وزرای مسکن و‌شهرسازی، کشور، نیرو، کشاورزی (در حد معاونت مربوط)، سرپرست سازمان حفاظت محیط‌زیست و شهردار تهران یا نماینده تام‌الاختیار او و رئیس شورای شهر تهران تشکیل می‌شود.
محل دبیرخانه این کمیسیون در شهرداری تهران و دبیر آن شهردار تهران یا نماینده تام‌الاختیار او خواهد بود.
تبصره ۴٫ تا تشکیل شورای اسلامی شهرستان، رئیس شورای اسلامی شهر مربوط عضو کمیسیون خواهد بود.
تبصره ۵٫ از مدیرعامل آب و فاضلاب استان و مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان و مدیرکل دفتر فنی استانداری مربوط برای شرکت در جلسات‌کمیسیون، بدون حق رأی دعوت به عمل خواهد آمد.
از سایر رؤسای سازمانهای ذی‌ربط، حسب مورد به تشخیص رئیس کمیسیون یا کمیسیون دعوت به عمل خواهد آمد.
در ماده ۸ این آئین‌نامه پیش‌بینی شده است که طرحهای تفصیلی شهری ابتدا در کمیته کار بررسی و سپس در کمیسیون طرحهای تفصیلی تصویب گردند. همچنین در این ماده آمده است که در صورت مغایرت اساسی میان طرح تفصیلی با طرح جامع شهر مربوط، مرجع تصویب نهایی طرح تفصیلی، شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران خواهد بود. ماده ۹ این آئین‌نامه، کمیسیون طرحهای تفصیلی را مرجع تصویب طرحهای بهسازی، نوسازی، بازسازی و مرمت بافتهای شهری ونیز طرحهای آماده‌سازی شهری تعیین کرده است. متن این مواد به این شرح است:
ماده ۸ . طرحهای تفصیلی شهری و تغییرات بعدی آنها پس از بررسی در کمیته کار به‌موجب مادة ۵ قانون تأسیس شورای‌عالی در کمیسیونهای طرح تفصیلی بررسی و تصویب می‌شوند. طرحهای تفصیلی و تغییرات بعدی آنها، درصورتی‌که با طرحهای جامع شهری مغایرت اساسی داشته باشند، پس از بررسی و تصویب در شورای استان، برای رأی‌گیری و تصویب نهایی به شورای‌عالی ارائه خواهندشد. مغایرتهای اساسی طرحهای تفصیلی با طرح جامع شهر براساس مصوبات شورای‌عالی تعیین می‌شوند.
ماده ۹٫ طرحهای بهسازی، نوسازی، بازسازی و مرمت بافتهای شهری، به‌عنوان قسمتی از طرحهای تفصیلی شهرها و طرحهای آماده‌سازی، به‌عنوان طرح تفصیلی توسعه‌های جدید شهرها و طرحهای شهری به تصویب کمیسیون طرح تفصیلی مربوط خواهند رسید. طرحهای فوق‌الذکر که‌واجد ارزش خاص تاریخی یا طراحی شهری باشند، بنابه تشخیص دبیر شورای‌عالی، قبل از تصویب در کمیسیون طرح تفصیلی مربوط، در گروه تخصصی طراحی و بهسازی
بافتهای شهری مورد بررسی قرار خواهند گرفت.آن دسته از این طرحها که با اساس طرح جامع شهر مغایریت داشته باشند، باید به‌ترتیب مندرج در مادة ۸ به تأیید نهایی شورای‌عالی برسند.
