روستای “اسطرخی” از جمله روستاهای زیبای خراسان شمالی محسوب می شود که علی رغم معرفی اندک، همه ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می کند.
در 28 کیلومتری جنوب شهر شیروان و در دهستان گلیان روستایی زیبا به نام اسطرخی وجود دارد که در دره ای نسبتا ژرف قرار گرفته و رودخانه ای از وسط آن می گذرد. این رودخانه روح نواز که از چندین چشمه کوچک و بزرگ تشکیل شده و پس از طی مسافتی کوتاه به آبشاری زیبا و بلند تبدیل شده و آب آن از ارتفاع 20 متری به ته دره سرازیر می شود، هر بیننده ای را مجذوب خود می کند.
منطقه حفاظت شده سرانی در فاصله ۸۵ کیلومتری شمال شیروان و در منتهی الیه حدّ شمال شرقی استان خراسان شمالی واقع شده و ضلع شمالی این منطقه با طول نزدیک به ۳۰ کیلومتر، با کشور ترکمنستان هم مرز است. این منطقه دارای آب و هوای کوهستانی با شیبهای تند و درههای عمیق و صخرههای مرتفع میباشد و زمستانهای سرد و تابستانهای معتدل دارد. این منطقه با توجه به دارا بودن ویژگیهای خاص طبیعی از جمله جنگلهای انبوه درختان ارس و تنوع بسیار زیاد پوشش گیاهی و نیز زیستگاه خالصترین قوچ اوریال، در تاریخ ۲۷ تیر ماه سال ۱۳۵۰ توسط سازمان شکاربانی و نظارت بر صید، با عنوان منطقه حفاظت شده معرفی شد.
روستای زوارم
این روستا از توابع بخش مرکزی شهرستان شیروان با مختصات جغرافیایی57ذرجه و 44 درجه طول شرقی و 37 درجه و 19دقیقه شمالی،و در 28 کیلومتری شمال غربی شیروان و 83 کیلومتری بجنورد قرار دارد.
این روستا از شمال به روستاهای شیرآباد و ورقی، از جنوب به روستاهای مشهدطرقی و قرینانلو و شخری،از شرق به روستای بزآباد و از غرب به روستاهای قزل حصار و باداملق محدود میشود.
کوه تمغ در سه کیلومتری جنوب غربی و کوه شفلی در 3 کیلومتری جنوب شرقی روستا واقع شده اند.
روستای کوهپاییه ای زوارم از سطح دریا1300متر ارتفاع دارد و آب و هوای آن معتدل کوهستانی است.میانگین بارندگی سالانه آن 179میلی متر گزارش شده است.
چشمه آب درمانی مختومی
آوازه این چشمه آب درمانی تنها محدود به روستاهای همجوار این چشمه و بخشی از مردم شیروان خلاصه می شود و به علت اطلاع رسانی نشدن برای مردم استان و کشور ناشناخته مانده است.
این درحالی است که این چشمه آب درمانی با جاده اصلی و ترانزیتی مشهد به استان های شمالی کشور تنها 15کیلومتر فاصله دارد.
باوجود این، کسانی که به خواص درمانی این چشمه آب درمانی پی برده اند حتی چندین روز در این مکان ماندگار و از طبیعت زیبای آن بهره مند می شوند.
کارشناسان گردشگری و پژوهشی استان معتقدند: وجود مقبره معصوم زاده قاسم الحسینی در جوار این چشمه می تواند این منطقه را به قطب گردشگری و زیارتی تبدیل کند.
قدمت چشمه درمانی مختومی شیروان را مربوط به زمان خوارزمشاهیان می باشد چشمه مزبور که برای آشامیدن هم استفاده می شود از سوی فردی به نام مختوم قلی بازسازی شده است.
براساس آزمایش های صورت گرفته و به گفته پزشکان این چشمه به دلیل داشتن ماده گوگردی برای امراضی نظیر رماتیسم، درد مفاصل و بخصوص جوش های بدن اثرگذار است
این منطقه ییلاقی در فاصله 40 کیلومتری شمال شرق شیروان در شمال استان خراسان قرار گرفته است. روستای اوغاز کهنه از روستاهای قدیمی شیروان است که قدمت آن به ششصد سال میرسد و بنای اولیه آن بوسیله ازبکان بنیانگذاری شده است . اوغاز کهنه از مناظر طبیعی بسیاری برخوردار است و از مناطق سرسبز و باصفای شیروان است که چشمه سار های پربار و سرد آن در تابستان ها بر زیبایی آن می افزاید. که میتوان به آرموتلی سرسبز در دامنه شمالی کوه کیسمار و دو چشمه معروف بگان و فاطمه خانم و همچنین مراتع آن اشاره نمود.
وضعیت آب و هوایی ( گرم و خشک ، معتدل ، سرد و کوهستانی و …) : معتدل – سرد و کوهستانی
- تپه باستاني ارگ شيروان ـ با ثبت 703 در آثار ملي در داخل شهر شيروان واقع است كه مربوط به هزارهي پنجم قبل از ميلاد است كه تپهاي دست زير و خاكي به ارتفاع 25 متر و قطر حدود 90 متر ميباشد كه در زمان شاه سلطان حسين صفوي عمارت ايلخاني شمال خراسان بر روي اين تپه باستاني قرار داشت كه داراي حصار و 4 برج مرتفع بود اين تپه باستاني طبق اسناد تاريخي يكي از اولين محوطههاي مسكوني شيروان ميباشد (بزرگترين تپه دست ريز ايران).
غارهای هنامه-شیروان
غارهای هنامه( (HONAMEمجموعهای از معماری دستکند است که در سه طبقه بر روی هم در سینه کوهی در جنوب روستایی به همین نام در دهستان سیوکانلو شهرستان شیروان در استان خراسان شمالی قرار گرفته است.
این غارها که با دست کنده شدهاند(دستکند) در یکی از درههای فرعی مسیر رود اترک علیا به ارتفاع حدود هزار و ۴۴۵متر بالاتر از سطح دریا واقع شدهاند.
این مجموعه معماری دستکند که با توجه به وسعت آنها زمانی جمعیت قابل توجهی از ساکنان بومی منطقه را در خود جای میداده در سینه کوهی به نام “گرمه دره” قرار گرفته و حدود ۱۰۰متر از کف دره ارتفاع دارد.
برای دسترسی به این غارها باید از مسیر شیروان خانلق و از طریق راه آسفالته به سمت شمال و به سوی روستای هنامه طی مسیر کرد و پس از طی حدود ۱۸کیلومتر در نزدیکی روستا، وارد یک راه فرعی خاکی شد که به سمت غارهای هنامه میرود.
پس از عبور از یک مسیل فصلی و یک کوهپیمایی مختصر در شیب تند دامنه، به محل این غارهای دیدنی و شگفتانگیز میرسیم.
نمونه مشابه اینگونه معماری دستکند و روستایی که در دل کوه حفر شده، در سایر مناطق ایران به ویژه در جنوب کشور مشاهده شده که از آن جمله میتوان به غار “خربس” در جزیره قشم و روستای “میمند” در کرمان اشاره کرد.
در تمام این مناطق جنس تشکیلات زمینشناسی به نحوی است که امکان حفاری مجموعهای از اتاقها و فضاهای دیگر در سینه کوه را به ساکنان میداده است.
غارهای هنامه شیروان در سه طبقه بر روی هم در دیواره عمودی کوه حفر شده و سقف هر طبقه، کف طبقه فوقانی را تشکیل میدهد.
سقف و یا کف اتاقها یک لایه متراکم شنی به ضخامت ۵۰تا ۱۰۰سانتیمتر است که بطور طبیعی در کوه وجود داشته و بطور مناسب از آن بهرهبرداری شده است.
دسترسی به این اتاقها از بالای کوه غیرممکن است و رودخانه فصلی هنامه که در پای کوه جریان دارد طبیعتا میتوانسته در تامین آب ساکنان غارها نقش اساسی ایفا کرده باشد.
در سالیان گذشته به دلیل فرسایش جوی و موقعیت قرارگیری غارها در دیواره عمودی کوه، بخشی از آنها فرو ریخته و به دامنه فروغلتیده است.
فضاهای این اتاقهای دستکند در سه طبقه شکل داده شده که یکی بر روی دیگری واقع و ظاهرا هر طبقه کارکرد متفاوتی نیز داشته است.
طبقه اول که در آن دالانهای نسبتا بزرگ با پیشآمدگیهایی در پای دیوار به شکل آخور دیده میشود احتمالا مربوط به نگهداری احشام بوده و کاربری طویله یا آغل را داشته است.
در برخی فضاها ارتفاع آخورها بیش از یک متر است که باید مربوط به تغذیه حیوانات باربر مانند اسب و قاطر بوده باشد.
طبقه دوم، فضاهای کوچکتر با تودرتویی بیشتری دارد که با توجه به وجود اجاقهای متعدد و دودزدگی سقف آنها باید مربوط به زندگی و سکونت افراد بوده باشد.
ضخامت قابل توجه لایه دوده و کربن بر سقف و دیوارهها این طبقه نشانگر آن است که این مکان مدتها سرای امنی برای ساکنان بومی منطقه بوده و مورد توجه فراوان قرار داشته است.
پراکندگی قطعات خمرهها و ظروف سفالین، ذخیرهسازی آرد و غلات در پای دامنه و نزدیک به غارها نیز نشانگر زندگی در این محل به ویژه در دورههای آشوب و ناامنی سیاسی است تا ساکنان یارای مقاومت در برابر مهاجمان را داشته باشند.
طبقه سوم در این مجموعه اتاقهای کمتر ولی نسبتا بزرگتری دارد که احتمالا انبار بوده و برای ذخیره کردن اشیا و آذوقه از آنها استفاده میشده است.
تمام عناصر معماری داخل این فضاها از قبیل آخورها، اجاقها و غیره از جنس کوه و به صورت دستکند ایجاد شده است.
اکنون بطور کلی حدود .
اتاق در این مجموعه دستکند سالم باقی مانده و بخش بزرگی از فضاها نیز در اثر ریزش دیواره کوه منهدم شده و فرو ریخته است.
غار پوستین دوز، یکی از غارهای معروف منطقه شیروان است که در فاصله 32 کیلومتری شهر شیروان و شش کیلومتری شمال شرقی شهر لوجلی در دامنه کوههای امام حاضر قرار گرفته است ارتفاع این غار از سطح دریا را حدود هزار و 200 متر و از سطح روستای لوجلی حدود 150 متر عنوان کرد و افزود: طول مفید غار 120 متر بوده و نام آن نیز از روستای متروکه پوستین دوز در سه کیلومتری شرق غار گرفته شده است.
این غار با دهانه تقریبا بزرگ و گنبدی شکل به عرض چهار متر و ارتفاع سه متر به دروازهای شبیه است که رو به قبله(جنوب باختری) باز میشود نوع و جنس غار پوستین دوز آهکی است که تولد قندیلهای نو ظهور از جوان بودن آن حکایت میکند و درون غار مرطوب و خاک آن زرد است به نحوی که غارنوردان، پس از خارج شدن از غار کاملا زرد زعفرانی جلوه میکنند.
ساختمان غار در ابتدا شبیه تونل تقریبا بزرگی به ابعاد تقریبی 10 متر و ارتفاع شش متر است که بعدا به سه شعبه اصلی تقسیم میشود که درست در مقابل درب ورودی غار قرار دارند، یکی از شعبات که در سمت راست بقیه قرار دارد، راه اصلی غار را تشکیل میدهد و آن دو راه دیگر پس از حدود 15 متر ادامه مسیر بسته میشود فاصله دهانه غار تا قسمت مذکور 60 متر است و پس از عبور از منطقه سینه خیز که چهار متر طول دارد و افراد تنومند نمیتوانند از این قسمت عبور کنند به محوطه نسبتا بزرگی به ابعاد سه در 10 متر به ارتفاع تقریبی چهار الی هفت متر به شکل یک شکاف میرسیم که انتهای این شکاف به حفرههای باریک و پر پیچ و خم که بیشتربه سمت بالا تمایل دارند ختم میشود و این جا پایان غار محسوب میشود در مسیر دیواره شش متری دو گیره محکم به طور واژگون در پنج متری رشد کرده است که چیزی جز دو استالاکمیت نیست که میتوان به کمک آنها صعود کرده و مسیر حفره را به صورت خمیده طی نمود تا با تمایل به سمت چپ مسیر راه را ادامه داد و از جلو منطقه سینه خیز سرازیر شد.
امامزاده حمزه رضا در 6 کیلومترى شیروان و از آثار دوران غزنوى یکی از آثار دیدنی منطقه است. این بنا از آجر و گچ و چوب ساخته شده است و مجاور آن یک بناى چهارتاقى قرار دارد که به نام تپه تیمورى معروف است. از زیر این مقبره نقبهایی به طرفین میرود که یکی از آنها 200 متر طول دارد. قسمت داخلی بنا، گچبری و بالای سردرها، دورتادور به رنگ فیروزهای گچبری و کتیبهنویسی شده است. این بنا را مقبرهای متعلق به یکی از سرداران امیرتیمور گورکانی میدانند.